اثرات سرمازدگی بر رشدگیاهان و راهکارهای پیشگیری
فهرست
کشاورزی یکی از مشاغلی است که به‌صورت مستقیم با خسارت‌های طبیعی ارتباط دارد و اگر هرگونه حوادث طبیعی اتفاق افتد، اولین کسانی که درگیر مشکل می‌شوند کشاورزان هستند. یکی از مشکلاتی که باعث تنش گیاه می‌شود، سرما است. گیاه مجبور است برای از بین بردن این استرس و تنش، انرژی زیادی مصرف کند؛ درنتیجه میوه دهی کاهش می‌یابد و بازده کم می‌شود. برای اینکه از اتلاف انرژی گیاهان و از دست رفتن هزینه برای جبران خسارت جلوگیری کنید، باید با سرمازدگی و راه‌های پیشگیری از آن آشنا باشید. سرمازدگی یکی از مشکلات شایع در کشاورزی است و خیلی از کشاورزها، در مورد سرمازدگی و راه‌های مقابله با آن، اطلاع چندانی ندارند؛ به‌طورکلی سؤالات زیر شاید سؤالات عمده‌ی کشاورزها در مورد این موضوع باشد:
- سرما زدگی چیست؟
- آیا سرما زدگی همان یخ زدن گیاهان است؟
- چطور می‌توان از سرما زدگی جلوگیری کرد یا آسیب‌های ناشی از آن را به حداقل رساند؟
در ادامه به این مسائل می‌پردازیم و جنبه‌های مختلف آن را موردبررسی قرار خواهیم داد.
همچنین شما می توانید برای مطالعه بیشتر به مقاله تأثیرات تغییرات آب و هوایی بر کشاورزی مراجعه کنید.
تفاوت سرمازدگی با یخ زدگی
پس از سال‌ها بررسی و تحقیق همچنان بسیاری از افراد تفاوت میان سرمازدگی با یخ زدگی گیاهان را نمی‌دانند و برای مثال در هنگام مواجه‌شدن با یخ زدگی از کلمه سرمازدگی استفاده می‌کنند. یخ زدگی عموماً شرایطی است که در آن گیاه در معرض دمای پایین قرار می‌گیرد و فعالیت‌های حیاتی خود را از دست می‌دهد. این دمای پایین می‌تواند باعث مرگ گیاه شود. یخ زدگی گیاهان به این صورت است که آب موجود در سلول‌های گیاه به کریستال‌های یخ تبدیل می‌شود و این کریستال‌ها منجر به آسیب دیواره سلولی خواهند شد. این در حالی است که سرمازدگی در دماهای بالاتر اتفاق می‌افتد و منجر به مرگ گیاه نخواهد شد. علاوه بر این فقط بر روی سطح گیاه تاثیر می‌گذارد و تأثیری بر روی اندام‌های داخلی ندارد.
سرمازدگی چیست؟
یکی از اصلی‌ترین چالش‌هایی که باغبان‌ها با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، فصل بهار و مشکلات ناشی از آن است. محافظت از گیاهان در مقابل مشکلاتی اعم از سرمازدگی در فصل بهار، جزو اصولی است که هر کشاورز باید به آن آگاه باشد. در اوایل این فصل که یخبندان در اکثر نقاط رخ می‌دهد، باید اطلاعات کافی در رابطه با شرایط آب و هوایی و محافظت از گیاهان در برابر سرما زدگی داشته باشید تا از خسارات آن بکاهید. برای این هدف از پایش ماهواره‌ای استفاده می‌شود؛ به این صورت که با استفاده از ماهواره‌هایی که در اطراف زمین قرارگرفته‌اند، تصاویری از زمین کشاورزی می‌گیرند و از طریق تجزیه‌وتحلیل این تصاویر اطلاعاتی در رابطه با گیاهان به دست می‌آورند. بدین ترتیب از طریق پایش ماهواره‌ای، یخبندان و موج سرما پیش‌بینی می‌شود و کشاورزان می‌توانند خود را برای آن آماده کنند و اقدامات لازم را انجام دهند. مجموعه ست پلت یک شرکت در زمینه کشاورزی هوشمند است که اقدامات آن ازجمله پایش ماهواره‌ای، هواشناسی و … می‌توانند به جلوگیری از سرمازدگی و یخ زدگی گیاهان کمک شایانی کنند.
عموماً سرمازدگی به شرایطی گفته می‌شود که دمای محیط کمتر از دمای پایه می‌شود و باعث کندی در فعالیت‌های مهم گیاه خواهد شد. در این پدیده دمای پایین باعث از بین رفتن اندام‌های گیاه یا ایجاد خسارات دیگر خواهد شد. سرما زدگی فقط بر روی سطح گیاه تأثیر می‌گذارد و به عمق آن نفوذ نمی‌کند. این پدیده در فصل زمستان یا ابتدای فصل بهار در درختان میوه رخ می‌دهد و مشکلات زیادی به دنبال خواهد داشت.
علائم سرمازدگی
همان‌طور که پیش‌ازاین اشاره کردیم، زمانی که گیاه دچار سرمازدگی می‌شود از بین نخواهد رفت. اما از کجا باید بفهمیم که سرما زدگی اتفاق افتاده است یا یخ زدگی گیاهان؟ برای تشخیص آن باید اثرات سرمازدگی روی گیاهان را بررسی کنیم که عبارت‌اند از:
- هنگامی‌که گیاه دچار سرما زدگی می‌شود، برگ‌های آن چروکیده خواهند شد.
- یکی دیگر از اثرات سرمازدگی روی گیاهان این است که در ابتدای وقوع این پدیده نوک برگ‌ها و حاشیه آن‌ها قهوه‌ای‌رنگ می‌شود؛ سپس کل سطح برگ به رنگ قهوه‌ای تبدیل خواهد شد.
- از دیگر اثرات سرمازدگی روی گیاهان می‌توان به آبدار شدن سطح برگ‌ها اشاره کرد.
- درصورتی‌که بین رگبرگ‌های گیاه رنگ قهوه‌ای مشاهده شد می‌توانید به وقوع سرمازدگی پی ببرید.
- ساقه گیاهان دچار خمیدگی و افتادگی می‌شود.
- جوانه‌ها از بین خواهند رفت.
- گاهی اوقات نیز اثرات سرمازدگی روی گیاهان با افتادن غنچه‌ها مشخص می‌شود.
جلوگیری از سرما زدگی
در بخش گذشته به اثرات سرمازدگی روی گیاهان پرداختیم، اکنون می‌خواهیم روش‌های مقابله با سرمازدگی گیاهان را موردبررسی قرار دهیم. در ادامه به این روش‌ها اشاره می‌کنیم:
استفاده از یک‌لایه مالچ
یکی از راه‌های مقابله با سرمازدگی گیاهان، استفاده از مالچ است. مالچ یا خاک‌پوش مثل یک عایق عمل می‌کند و باعث حفظ رطوبت درون خاک می‌شود. علاوه بر این از سیستم‌های ریشه‌ای در مقابل سرما محافظت خواهد کرد. مالچ با پایین آوردن دمای خاک، باعث می‌شود که گیاه بتواند آب موردنیاز خود را جذب کند. همچنین از سرد شدن یا گرم شدن ناگهانی خاک جلوگیری می‌کند. برای هر گیاه یا هر درخت تنها دو یا سه سانتی‌متر مالچ کفایت می‌کند. خاک‌پوشی که از گندم یا سوزنی‌برگان به دست می‌آید، تجزیه‌پذیری بالایی دارد درنتیجه گرمای زیادی تولید می‌کند. توت‌فرنگی و گل رز گیاهانی هستند که در فصل زمستان به مالچ نیاز دارند. با فرارسیدن فصل بهار می‌توانید مالچ را از خاک گیاهان حذف کنید.
تأمین سیستم گرمایشی
در فصول سرد، گیاهان برای بقا و ادامه زندگی به گرما نیاز دارند. برای مقابله با سرمازدگی گیاهان باید یک سیستم گرمایشی برای آن‌ها تأمین کنید. درصورتی‌که برای گیاهان خود یک گلخانه تهیه‌کرده‌اید می‌توانید از بخاری‌برقی، نفتی یا گازوئیلی استفاده نمایید. استفاده از سیستم گرمایشی فقط در شب الزامی است؛ چراکه در روز نور خورشید با برخورد به پلاستیک گلخانه، محیطی گرم را برای گل‌ها ایجاد می‌کند.
یک گلخانه کوچک بسازید
به‌سادگی و با استفاده از چندتکه چوب و آهن می‌توانید یک گلخانه کوچک و کاربردی برای گیاهان خود بسازید. در اولین مرحله، چهارچوب را محکم روی زمین قرار دهید و با کمک پلاستیک آن را بپوشانید. برای تهویه هوا باید یک پنجره نیز برای این گلخانه ساده قرار دهید.
پس از سال‌ها بررسی و تحقیق همچنان بسیاری از افراد تفاوت میان سرمازدگی با یخ زدگی گیاهان را نمی‌دانند و برای مثال در هنگام مواجه‌شدن با یخ زدگی از کلمه سرمازدگی استفاده می‌کنند. یخ زدگی عموماً شرایطی است که در آن گیاه در معرض دمای پایین قرار می‌گیرد و فعالیت‌های حیاتی خود را از دست می‌دهد. این دمای پایین می‌تواند باعث مرگ گیاه شود. یخ زدگی گیاهان به این صورت است که آب موجود در سلول‌های گیاه به کریستال‌های یخ تبدیل می‌شود و این کریستال‌ها منجر به آسیب دیواره سلولی خواهند شد. این در حالی است که سرمازدگی در دماهای بالاتر اتفاق می‌افتد و منجر به مرگ گیاه نخواهد شد. علاوه بر این فقط بر روی سطح گیاه تاثیر می‌گذارد و تأثیری بر روی اندام‌های داخلی ندارد.
برنامه تغذیه درست و اصولی
برای اینکه مقاومت گیاهان را در مزارع و باغ‌ها افزایش دهید، باید یک برنامه کود دهی اصولی برای آن‌ها در نظر بگیرید. مسئله مهمی که باید از آن مطلع باشید، زمان و نوع مصرف هر یک از عناصر غذایی و کودها است. مصرف کودهای ازت در فصل پاییز و اواخر فصل تابستان به‌خصوص در مناطق سردسیر توصیه نمی‌شود. استفاده از کودهای آلی مثل کودهای کمپوست، ورمی کمپوست و کودهای حیوانی کاملاً پوسیده در فصل چال کود درختان باعث کاهش خطر سرمازدگی و ایجاد گرما برای درختان و گیاهان خواهد شد. در اواخر فصل برداشت میوه نیز بهتر است از کودهایی با سیلیس بالا مثل کودهای فسفیت پتاسیم و سیلیکات پتاسیم و همچنین کودهایی با پتاس بالا مثل سولوپتاس استفاده کنید؛ چراکه باعث مقابله با سرمازدگی گیاهان خواهند شد.
انتخاب مکان مناسب
یکی دیگر از مواردی که در مقابله با سرمازدگی گیاهان تأثیر دارد، مکان گیاه است. قبل از کشت گیاه یا احداث باغ در یک منطقه لازم است که آب‌وهوای آن منطقه را بررسی کنید و گیاهان سازگار با آن را شناسایی نمایید. در حیاط خانه و فضاهای باز بهتر است گیاهانی بکارید که مقاومت نسبی به سرما دارند. علاوه بر این باید گیاهان را در محل‌هایی بکارید تا از ریزش برف یا وزش باد در امان باشند. همچنین مکانی که گیاه در آن کاشته می‌شود باید نورگیر باشد تا در فصل زمستان از آفتاب صبح یا ظهر استفاده کند و درگیر سرمازدگی نشود.
پس از سال‌ها بررسی و تحقیق همچنان بسیاری از افراد تفاوت میان سرمازدگی با یخ زدگی گیاهان را نمی‌دانند و برای مثال در هنگام مواجه‌شدن با یخ زدگی از کلمه سرمازدگی استفاده می‌کنند. یخ زدگی عموماً شرایطی است که در آن گیاه در معرض دمای پایین قرار می‌گیرد و فعالیت‌های حیاتی خود را از دست می‌دهد. این دمای پایین می‌تواند باعث مرگ گیاه شود. یخ زدگی گیاهان به این صورت است که آب موجود در سلول‌های گیاه به کریستال‌های یخ تبدیل می‌شود و این کریستال‌ها منجر به آسیب دیواره سلولی خواهند شد. این در حالی است که سرمازدگی در دماهای بالاتر اتفاق می‌افتد و منجر به مرگ گیاه نخواهد شد. علاوه بر این فقط بر روی سطح گیاه تاثیر می‌گذارد و تأثیری بر روی اندام‌های داخلی ندارد.
استفاده از پوشش روزنامه
برای حفظ گیاهان از سرمازدگی می‌توان از مواد مختلفی تحت عنوان پوشش استفاده کرد. گاهی اوقات این پوشش‌ها به‌صورت تجاری فروخته می‌شوند و برخی دیگر از پوشش‌ها نیز به‌صورت مواد ساده و در همه خانه‌ها در دسترس هستند. یکی از این مواد ساده و در دسترس، روزنامه است که می‌تواند در موارد ضروری به کمک شما بیاید. در صورت کاهش ناگهانی دما می‌توانید گیاه را با چندلایه روزنامه بپوشانید. در اطراف روزنامه‌ها نیز اجسام سنگین مثل قلوه‌سنگ قرار دهید تا از روی گیاه تکان نخورند. البته از پوشش روزنامه فقط برای گیاهان کوتاه‌قامت می‌توان استفاده کرد و کاربرد چندانی برای گیاهان درختچه‌ای ندارد.
استفاده از پوشش‌های پلاستیکی
معمولاً پلاستیک‌ها وسایل مناسبی برای پوشش گیاهی نیستند؛ چراکه امکان تهویه هوا در آن‌ها وجود ندارد. پلاستیک باعث می‌شود که در زیرپوشش، رطوبت تجمع یابد و بر روی سطح برگ‌های گیاه شبنم تشکیل شود. زمانی که دما افت پیدا می‌کند، این رطوبت به‌نوبه خود باعث بروز سرمازدگی خواهد شد. درنتیجه اگر مجبور به استفاده از پوشش پلاستیکی شدید باید صبح روز بعد آن را جمع کنید تا رطوبت تجمع یافته تخلیه شود. در زمان استفاده از پلاستیک توجه داشته باشید که انواع شفاف و سفید آن‌ها بهتر از مدل‌های مشکی هستند. علاوه بر این پلاستیک نباید به‌طور مستقیم با گیاه تماس داشته باشد.
استفاده از پوشش پارچه‌ای
از پارچه‌های مختلف با جنس‌های متفاوت نیز می‌توانید برای پوشش گیاهان استفاده کنید. اگر پارچه استفاده‌شده سنگین و ضخیم است، باید ابتدا چارچوبی برای گیاه قرار دهید تا به آن آسیب نرسد. امروزه در کشورهای پیشرفته، پارچه‌هایی مخصوص پوشش گیاهی تولیدشده که وزن کمی دارند و آب را جذب نمی‌کنند.
پوشش سبد چوبی یا پلاستیکی
یکی از وسایلی که در همه خانه‌ها یافت می‌شود، سبد است. از این وسیله می‌توانید برای محافظت از گیاهان در مقابل سرمازدگی استفاده کنید. سبد نیز همانند روزنامه یک پوشش موقت محسوب می‌شود و تنها برای مدت کوتاه می‌توان از آن استفاده کرد. اگر از سبدهای چوبی یا پلاستیکی برای پوشش گیاه خود استفاده می‌کنید باید به چند نکته توجه نمایید. ارتفاع سبد باید از ارتفاع گیاه بیشتر باشد تا آسیبی به شاخه و برگ‌ها وارد نشود. روی سبد را باید با استفاده از یک پلاستیک شفاف بپوشانید. سبد و پلاستیک را چند بار در روز بردارید تا تهویه هوا انجام شود. پیش از تاریک شدن هوا و افت دما نیز باید مجدداً پوشش را روی گیاه قرار دهید.
اقدامات لازم بعد از سرما زدگی
اگر گیاه شما دچار سرمازدگی شده اما هنوز زنده است، می‌توانید برخی اقدامات را انجام دهید. در ابتدا باید قسمت‌هایی که درگیر سرما زدگی شده‌اند را از گیاه اصلی جدا کنید، اما این کار را باید تنها در فصل بهار انجام دهید. اگر در فصل زمستان متوجه شدید که ساقه یا برگ‌های گیاه در اثر سرما در حال خشک شدن و تغییر رنگ هستند، باید تا فرارسیدن فصل بهار منتظر بمانید و سپس قسمت‌های آسیب‌دیده را جدا کنید.
روش دیگری که برای درمان سرمازدگی استفاده می‌شود، محلول پاشی است. محلول پاشی فسفیت پتاسیم و محلول پاشی ترکیب جلبک دریایی و اسیدآمینه باعث خارج شدن گیاه از شوک خواهند شد.
شرکت ست پلت با استفاده از بهترین و مؤثرترین روش‌های ممکن باعث افزایش کیفیت زمین و محصولات می‌شود و علاوه بر آن از هزینه‌های اضافی را کاهش می‌دهد؛ برای مشاوره تخصصی به صفحه تماس با‌ما مراجعه کرده و از مشاوره رایگان کارشناسان ما بهره‌مند شوید.