خاک کشاورزی چیست؟
خاک کشاورزی به عنوان تکیه‌گاه و مسکن گیاه و همچنین بستری برای تأمین مواد معدنی و مغذی و مخزنی برای تأمین آب مورد نیاز آن است. هرچند امروزه جایگزین‌هایی مانند کشت در آب نیز وجود دارند اما همچنان کشاورزی متکی بر خاک مناسب است.
برای مطالعه در مورد آبیاری به مقاله نحوه انتخاب اراضی برای آبیاری و یا آبیاری وخاکشناسی مراجعه کنید.
همچنین برای آگاهی بیشتر می توانید مقاله تبخیر و تعرق چیست مطاله کنید.
تعریف خاک
موسسه خاک شناسی ایالات متحده آمریکا:
توده‌ای طبیعی است که از مواد معدنی و آلی تشکیل شده و قسمت اعظم سطح زمین را می‌پوشاند و می‌تواند ریشه گیاهان را در خود نگه دارد.
تعریف از دیدگاه زمین‌شناسی:
قسمت جامد و نرم (ذرات ناپیوسته) از بخش فوقانی پوسته زمین است که در اثر تخریب و تجزیه مواد معدنی و آبی و تشکیل ترکیبات جدید (کانی‌های رسی و گیاخاک) به وجود آمده است.
این قشر هوازده و ناپیوسته قادر است حیات جانوری و گیاهی را در خود داشته باشد.
تشکیل خاک (خاک‌زایی) طی فرآیندهای زیر صورت می‌گیرد:
هوازدگی سنگ بستر و کوچک شدن ابعاد ذرات سنگ‌ها
تشکیل کانی‌های جدید
پوسیدگی و تجزیه و افزایش تحولات مواد آلی
تشکیل ترکیبات معدنی- آلی با در کنار هم قرار گرفتن مواد معدنی
عوامل محدودکننده منابع خاک در کشاورزی
این عوامل به دو دسته محدودیت‌های غیرقابل تغییر و محدودیت‌های قابل تغییر تقسیم‌بندی می‌شوند.
محدودیت‌های غیرقابل تغییر مربوط به بافت خاک هستند.
محدودیت‌های قابل تغییر شامل وجود سنگ و سنگ ریز، شوری، قلیائیت، زهکشی و … هستند که می‌توان با تدابیری خاص از شدت آن‌ها کاست یا آن‌ها را برطرف نمود.
بافت خاک حاصل از سنگ مادر بستر می‌باشد و سالیان متمادی طول می‌کشد تا خاک تشکیل شود.
فرسایش آبی و بادی، عملیات زراعی ماشین‌آلات سنگین به صورت غیراصولی، از عوامل تخریب و شستشوی خاک هستند.
در اکثر مناطق کشور ایران خاک‌ها سرشار از مواد معدنی هستند و عمدتا محدودیتی از این لحاظ وجود ندارد.
به این خاک‌ها مینرالیزه یا حاوی مواد معدنی زیاد گفته می‌شود.
در کنار این مواد معدنی، ترکیبی از مواد آلی که سبک کننده خاک بوده و موجب بهبود ساختمان خاک هم می‌شود، مورد نیاز است.
خاک‌های آلی
مناطق جنگلی حاوی مقادیر زیادی هوموس (ماده آلی) هستند.
دشت‌های جلگه‌ای سایر نقاط ایران عمدتا مینرالیزه هستند؛ لذا کاربرد کودهای آلی (دامی) در بسیاری از خاک‌های کشور مرسوم است.
در کشاورزی پیشرفته با هدف پایداری محیط زیست و حفاظت خاک از بقایای گیاهی در بهبود خاک‌ها استفاده می‌شود.
امروز توصیه متخصصین برحفظ بقایای گیاهی باقی مانده از زراعت در زمین می‌باشد.
به طور مثال، سوزاندن کُلَش باقیمانده از کشت غلات که در گذشته بسیار متداول بوده ولی اکنون به عنوان ماده آلی مجددا با خاک مخلوط شده و در زمین نگاه داشته می‌شود.
خاک‌های تورب
تورب نوع دیگری از خاک‌های با مواد آلی است که از تجزیه خزه‌ها نظیر افاگنوم و گیاهی به نام اروفوریوم و سایر گیاهان باتلاقی حاصل می‌شود.
به زبان فرانسه تورب (Turbe) و به انگلیسی پیت (peat) می‌گویند.
پیت ماس (Peat Moss) به نوعی از تورب گفته می‌شود که به صورت نرم و پودر بوده و تخلخل و ظرفیت هوای آن نسبتا کم است.
به مخلوطی از پوسته میوه نارگیل با خاک پیت و افزودن مواد معدنی مثل پرلیت، کوکوپیت گویند که عمدتا در گلخانه‌ها و به عنوان خاک گلدان استفاده می‌شود.
خاک به عنوان بستر توسعه ریشه گیاه، مواد غذایی را با مشارکت آب تأمین کرده و ریشه گیاه با جذب فعال یا خاصیت اسمز مواد مورد نیاز خود را جذب و برای فتوسنتز استفاده می‌نماید.
تلاش محققین خاکشناسی کشاورزی برای برقراری رابطه مناسب بین آب و خاک و گیاه می‌باشد تا علاوه بر افزایش تولیدات کشاورزی به حفظ منابع خاک هم کمک نمایند.
جدول 1 – مشخصات بافت‌های خاک سبک، متوسط و سنگین.
| نوع بافت خاک | کلاس بافت خاک | درصد رس | درصد سیلت | درصد شن | اثر بر روی مزرعه |
| سبک | شنی | 0-10 | 0-14 | 86-100 | – کاشت گیاهان خاص که اکسیژن زیاد نیاز ندارند. – در صورت عدم تسطیح مناسب و آبیاری بیش تر حد، باعث آب‌ماندگی می‌گردد. – در فصل‌های پرآب مرطوب و سرد باقی می‌مانند و در فصل تابستان سریعاً خشک می‌شود. – بعد از هر آبیاری، زمین به چند روز برای خشک شدن نیاز دارد تا ادوات بتوانند از روی آن عبور کنند. – آبیاری‌ها دیر به دیر انجام خواهد گرفت. – فرسایش سریع خاک. – از بین رفتن سریع نیتروژن. |
| لوم شنی | 0-15 | 0-30 | 70-86 | ||
| شن لومی | 0-20 | 0-50 | 50-70 | ||
| متوسط | لومی | 7-27 | 28-50 | 23-52 | – این خاک‌ها مناسب برای کشاورزی هستند و تمام گیاهان در این نوع خاک به خوبی رشد می‌نمایند. |
| سیلت لومی | 0-27 | 74-88 | 20-50 | ||
| سیلتی | 0-12 | 88-100 | 0-20 | ||
| سنگین | شنی رسی لومی | 20-35 | 0-28 | 45-80 | – آب به سرعت نفوذ می‌نماید. – آبیاری‌ها باید زود به زود انجام گیرند. – حرکت آب بر روی این خاک‌ها به کند انجام می‌شود و تا آبیاری انتهای مزرعه، حجم زیادی آب هدر می‌رود. – مواد مغذی خاک به راحتی در این خاک‌ها شسته می‌شوند و مشکلات زیست محیطی ایجاد می‌کنند. – نامناسب برای گیاهانی که ریشه ضعیف دارند، مانند لوبیا. |
| سیلتی رسی لومی | 27-40 | 40-73 | 0-20 | ||
| رسی لومی | 27-40 | 15-52 | 20-45 | ||
| شنی رسی | 35-55 | 0-20 | 45-65 | ||
| سیلتی رسی | 40-60 | 40-60 | 0-20 | ||
| رسی | 40-100 | 0-40 | 0-45 |
برای مشاوره تخصصی به صفحه تماس با‌ما مراجعه کرده و از مشاوره رایگان کارشناسان ما بهره‌مند شوید.